به هر بوی بدی که از حفره دهان و بینی بیرون بیاید ، هالیتوز اطلاق می‌شود. در این مقاله با عوامل ایجاد هالیتوز یا بوی بد دهان آشنا می‌شوید.
بوی بد تنفس واقعی ( GENUINE HALITOSIS )
اصطلاحی است که در مواقع حضور واقعی بوی بد دهان به کار می‌رود .باید بین هالیتوزیس فیزیولوژیک و پاتولوژیک تمایز قائل شد.هالیتوزیس فیزیولوژیک (ناشی از کاهش جریان بزاق در طول شب و افزایش تخمیربوده که با مصرف صبحانه و انجام اعمال بهداشتی ازبین می‌رود ) نشان دهنده مشکل در سلامت فرد نبوده اما بوی بد دائمی که نشان دهنده پاتولوژی خاصی هستند هالیتوز پاتولوژیک نامیده می‌شود.
بوی بد تنفس کاذب ( PSEUDO HALITOSIS )
وقتی بوی بد دهان برای دیگران قابل درک نیست اما بیمار از بوی بد دهان خود رنج می‌برد.
HALITO PHOBIA
بیمار بعد درمان بوی بد تنفس حقیقی یا تشخیص بوی بد تنفس کاذب اعتقاد دارد که بوی بد تنفس وجود دارد که یک شرایط روانی است.
عوامل متعددی در ایجاد هالیتوز موثرند:
الف) علل غیر پاتولوژیک
افزایش سن : با افزایش سن باکتری‌های دهان افزایش می یابد
تنفس صبحگاهی: شایع‌ترین علت هالیتوز به علت کم شدن جریان بزاق ph دهان به 7می رسد و آنزیم ها تخریب می‌شوند که خود باعث بودار شدن بزاق می‌گردد
تنفس گرسنگی: این امر به علت بازدم ریوی محصولات فرار متابولیسم چربی‌ها و پروتئین‌های بدن است .کاهش جریان بزاق و خشکی دهان نیز قطعا نقش مهمی دارد.
داروها: داروهایی همچون دی متیل سولفوکسید، امیل نیتریت پارالدئید، ایزوسورباید، دی نیترات، برخی ویتامین ها مثل ویتامین B6 و تتراسایکلین می‌تواند موجب هالیتوز شود.
بوی الکل: در مواردی که فرد مضطرب باشد از دهان او بوی الکل استشمام می‌شود یا فردی که اعتیاد به الکل دارد.
تنفس قاعدگی: با توجه به برخی از منابع این بوی بد دهان روز قبل از شروع قاعدگی اغاز می گردد.
غذاها: به عنوان مثال سیر شناخته شده ترین عامل در به وجود امدن بوی بد دهان است.
تنفس سیگاری: استعمال سیگار عامل مهمی در به وجود امدن بوی بد دهان می باشد.
ب) علل پاتولوژیک
1) دهان و دندان : شایع ترین علت پاتولوژیک هالیتوز مشکلات دهان زبان ودندان‌هاست. باکتری‌های فلور طبیعی دندان قادر به تولید ترکیبات فرار سولفور هستند که بوی بدی ایجاد می‌کنند .
2) بینی: ضایعات تخریبی مثل تومور های ناحیه بینی به علت ایجاد بافت نکروتیک و نشت خون باعث بوی بد می شود .
3) خشکی دهان : خشکی دهان به هر علتی چه در اثر مصرف دارو یا عوامل ژنتیک یا در اثر عوارض جانبی بیماری‌ها می‌تواند ایجاد هالیتوز کند.(بعضی از باکتری‌های محیط دهان که جزء فلور طبیعی دهان می‌باشند می‌توانند ترکیبات پروتئینی موجود در دهان را تجزیه کرده که حاصل فعالیت آنها تولید گازهای گوگرد دار مانند سولفید هیدروزن و متیل کاپتان می‌باشد که باعث بوی دهان می‌شود .
4) سینوس ها: بیماران با سینوزیت مزمن ممکن است هالیتوز داشته باشند .
5) لوزه ها و حلق : عفونت مکرر لوزه‌ها منجر به هالیتوز می‌شود .
6) دستگاه گوارش : در آشالازی به علت تجزیه غذا مایعات و بزاق گرد امده در قسمت گشاد مری گازی تولید می شود که خود به صورت آروغ های بد بو نشان می دهد .
7)بیماری های سیستمیک : بعضی از بیماری های سیستمیک مانند نارسایی مزمن کلیه (خروج بوی ادرار از دهان) نارسایی کبد (مانند بوی ماهی، بوی شیرین و کپک ) افرار دیابتی (بوی سیب گندیده یا استون).
ج) بیماری های روانی
یکی از عوامل روانی که بعضی بیماران به غلط تصور می کنند دچار هالیتوز هستند توهم بویایی است
د) استرس
استرس و فشارهای روانی خود تشدید کننده بازگشت اسید معده به مری است که در اثر آن دهانه بین مری و معده باز می ماند .فتق دهانه مری و معده و استرس علاوه بر خشکی دهان باعث هالیتوز می شود.
تشخیص بوی بد دهان (هالیتوز ):
شیوه تشخیص مناسب در مورد بیماران دچار بوی بد دهان با پرسش کامل و جامع در مورد بوی بد دهان ، عادت غذایی و تاریخچه پزشکی افراد آغاز می‌شود که باید در مورد تناوب زمان بروز در خلال روز،توجه افراد دیگربه بوی بد دهان فرد، بوی تنفس خیالی سوال شود
اصول تشخیص بوی بد دهان :
هوای بازدم در بیماران عاری از هالیتوزیس حاوی حداکثر 150 ملکول مختلف می‌باشد .احساس بوی این ملکول‌ها بستگی به عوامل زیر دارد:
خود بو (پاسخ بویایی)می تواند خوشایند /ناخوشایند و یا حتی آزار دهنده باشد .
- هر ملکول خاص برای آنکه قابل شناسایی شود باید غلظت خاصی داشته باشد (غلظت آستانه)
- قدرت بو ( oderpower ):میزانی از غلظت است که باید به یک غلظت افزوده شود تا قضاوت کننده‌ی بوی بد به آن یک درجه بالاتر دهد.
- فراریت (volatility): یک ترکیب بد بو وقتی قابل تشخیص می شود که به حالت فرار تبدیل شود
- ماندگاری(substantivity): توانایی ملکول برای این که در محل باقی بماند و منجر به بو شود
درجه بندی:
اگرچه وسائل مربوط به به معاینه بوی بد تنفس موجود می باشد ولی ارزیابی organoleptic توسط یک فردقضاوت کننده همچنان استاندارد طلایی به شمار می رود این روش ساده ترین و شایع ترین روش مورداستفاده است زیرا انعکاسی از وضعیت روزانه در هر وقتی که بوی بد قابل توجه است می باشد. در حالت طبیعی از 0تا 5 درجه بندی شده که تعیین می کند ایا این بو ناخوشایند است یا نه.
0 = بویی وجود ندارد
1 = بو به زحمت قابل توجه است
2 = بوی خفیف
3 = بوی متوسط
4 = بوی قوی strong
5 = بوی شدیدsevere
درمان بوی بد دهان:
درمان بوی بد دهان (یعنی با منشا داخل دهانی )ترجیحا باید با توجه به علت آن صورت گیرد از آنجا که بوی بد دهان (هالیتوز) ناشی از تجزیه متابولیکی پروتئین‌های موجود به گازهای بد بو توسط میکروارگانیزم‌های دهانی است می‌توان فنون درمانی کلی زیر را به کار برد :
- پوشاندن (ماسکه کردن)بوی بد
- کاهش مکانیکی مواد مغذی داخل دهانی و میکروارگانیزم ها
- کاهش شیمیایی با میکروب‌های دهانی
- تبدیل گاز بد بو به انواع غیر فرار
پوشاندن بوی بد دهان (هالیتوز ):
درمان دهانشویه‌ها ، اسپری‌های دهانی و قرص‌های مکیدنی که حاوی ترکیبات فرار خوشبو هستند ، تنها اثر کوتاه مدت دارند.
کاهش مکانیکی مواد مغذی داخل دهانی و میکرو ارگانیزم :
تمیز کردن زبان با یک مسواک معمولی قابل انجام است اما در صورتی که زبان باردار باشد ترجیحا tongue scraper استفاده می‌شود. تمیز کردن زبان با این روش بوی بد دهان را تا 75% پس از یک هفته کاهش می‌دهد. بهتر است تا حد امکان نواحی عقب‌تر نیز تمیز شوند. تمیز کردن زبان باید آنقدر ادامه یابد تا هیچ گونه ماده پوشاننده‌ای قابل برداشتن نباشد .
تمیز کردن ناحیه بین دندانی و مسواک زدن از روش‌های مکانیکی لازم برای کنترل پلاک می‌باشند.
ضد عفونی disinfection یک مرحله‌ای کل دهان به صورت ترکیب جرمگیری و تسطیح سطح ریشه همراه با به کارگیری کلرهگزدین میزان بوی بد organoleptic را تا 90% کاهش می دهد.
جویدن آدامس می‌تواند به طور موقت تنفس بد را کنترل کند زیرا با این عمل جریان بزاق تحریک می‌شود.جویدن آدامس بدون هیچ ماده فعالی منجر به کاهش متوسطی در بوی بد دهان می شود .
کاهش شیمیایی بار میکروبی دهان:
همراه با مسواک استفاده از دهانشویه یک اقدام متداول در بیماران دچار بوی بد دهان می باشد .ترکیبات فعال در دهانشویه‌ها معمولا از مواد ضد میکروبی نظیر کلرهگزدین-ستیل پیریدینیوم کلریدCPC-روغن‌های اصلی-essential oils دی اکسید کلرین –پراکسید هیدروژن وتری کلوزان می‌باشند .تمام این این مواد تنها به طور موقت می توانند اثر کاهش در تعداد کلی میکرو ارگانیزم‌های حفره دهان داشته باشند.
تبدیل تریبات سولفید فرار:
محلول های نمک فلزی ، یون‌های فلزی با میل ترکیبی با سولفور در کنترل گازهای حاوی سولفور نسبتا موثر عمل می‌کنند.
آدامس:
آدامس می تواند حاوی ترکیبات ضد باکتریال نظیر فلوراید یا کلرهگزدین بوده وبه این ترتیب از طریق روش‌های مکانیکی و شیمیایی در کاهش بوی بد دهان مفید باشد. آدامس حاوی 2mg استات روی اگر به مدت 5دقیقه در دهان نگه داشته شود منجر به کاهش فوری vsc تا45%می‌شود اما اثرات دراز مدت آن بیان نشده است .
